Rewolucja zakończyła cięciem topora rządy Karola I. Oby nie była ostatnia

. | 1 października 2022

Na przekór lamentom wokół brytyjskiej monarchii Chris Fuller przypomina rewolucję przeciw władzy królewskiej

W ostatnim czasie pałac Buckingham i zawsze lojalne wobec niego media włożyły wiele wysiłku w przygotowywanie Wielkiej Brytanii do uznania Karola III jako następcy zmarłej Elżbiety II. Tymczasem imię nowego monarchy budzi pechowe skojarzenia ? rządy jego imiennika skończyły się fatalnie.

W 1649 r. Karol I został wprowadzony na szafot w Whitehall w Londynie, gdzie skrócono go o głowę. Zbieracze pamiątek maczali chusteczki w jego krwi i odcinali kosmyki jego włosów. Ścięcie króla było kulminacją dziewięciu lat rewolucji przeciwko staremu feudalnemu porządkowi, który władca ten reprezentował.

W czasach feudalizmu chłopi uprawiali niewielkie połacie swojej ziemi, a część plonów, pracę i służbę wojskową musieli oddawać swoim panom, którzy sprawowali nad nimi władzę. Wszelkie nadwyżki trafiały do posiadaczy ziemskich i monarchów, którzy powiększali i zabezpieczali swoje bogactwo siłą oraz poprzez sojusze ? często zawierając w tym celu małżeństwa.

Koronowany w 1625 r. Karol I był ucieleśnieniem systemu feudalnego. Żył otoczony luksusem. Podczas chrztu ubrany był w złotą szatę. Gdy był młody, jego kolacja składała się z trzech rodzajów chleba, dziesięciu rodzajów mięsa, piwa i ogromnej ilości winogron. W swoim życiu zgromadził pokaźną kolekcję dzieł sztuki, kupując nawet obrazy warte dzisiejsze 6 milionów funtów. Wszystko to w czasie, gdy żołnierzom marynarki wojennej zmniejszano racje żywnościowe.

Za radą jednego ze swoich ambasadorów miał jedną żonę ?do celów oficjalnych?, a drugą ?dla przyjemności?. Bezowocne negocjacje w sprawie małżeństwa z hiszpańską księżniczką trwały osiem lat. Ostatecznie Karol I zdecydował się poślubić Henriettę Marię z Francji. O sile uczucia między małżonkami niech świadczy fakt, że ceremonia odbyła się bez udziału samego Karola I, którego zastąpił pełnomocnik.

W 1641 r. ? gdy Karolowi I zaczęło brakować sojuszników i pieniędzy ? wydał swoją najstarszą córkę Marię za mąż za księcia Wilhelma Orańskiego. Ona miała wtedy dziewięć lat, a on ? 15. Król i członkowie dworu byli obecni podczas nocy poślubnej nowożeńców.

Brak szacunku Karola do ludzi rozciągał się na pole bitwy. Floty, które wysłał do walki z Hiszpanią i Francją, były słabo wyposażone. Statki przeciekały. Marynarzom brakowało żywności i zalegano im z żołdem. Z 6000 ludzi wysłanych do La Rochelle w 1626 r. przeżyło zaledwie 2000.

Oponentów króla wieszano, rozrywano i ćwiartowano. Innym odcinano uszy i nosy lub wtrącano dożywotnio do więzienia.

Gospodarka feudalna ogołociła kraj do cna. Był to pasożytniczy system, w którym nie reinwestowano środków w produkcję. Karol I obficie korzystał na przyznanych przez siebie monopolach. Obejmowały one rozległe obszary codziennej aktywności ? od wytwarzania kart i kości do gry czy cegieł, przez produkcję grzebieni i barwników, aż po transport skór owiec i jagniąt.

Jeszcze jako książę Karol I wziął od kupca Williama Cockayne?a 120 tys. funtów łapówki, w zamian za którą przyznał mu monopol na eksport gotowej wełny (eksport wełny niegotowej został zakazany). Jednak handel wełną załamał się, a kilka tysięcy pracowników straciło pracę, gdy Holendrzy przestali importować materiał.

Porządek feudalny wiązał się ze ścisłą hierarchią. Karol twierdził, że rządzi z boskiego nadania, a na swoim procesie w 1649 r. ostrzegał, że kraj nie może się bez niego obejść i popadnie w ruinę. Zwoływał i rozwiązywał parlament według własnego uznania oraz sprawował władzę na mocy dekretów przez 10 lat przed 1640 r.

Arcybiskup króla William Laud dbał o to, aby kościół był rządzony z góry. Balustrady ołtarzowe w kościołach odzwierciedlały podziały klasowe, a wierni mieli się nisko kłaniać swoim panom. Karol wyjaśniał: ?w czasach pokoju ludźmi rządzi się z ambony, a nie mieczem?. Dlatego ambona musiała znajdować się pod jego kontrolą.

Tymczasem w porządku feudalnym zachodziły zmiany. Innowacje, takie jak stosowanie obornika, nowe rośliny uprawne oraz wykorzystanie wołu do ciągnięcia pługu, spowodowały, że gospodarka rosła o około jeden procent rocznie. Ponieważ wytwarzano więcej, mogła rosnąć populacja, a wraz z nią mogły być sprzedawane towary, które nie były od razu konsumowane przez chłopów.

Wyłoniła się nowa grupa farmerów hodujących owce. Wełna była następnie wykorzystywana do chałupniczej produkcji sukna. Chłopów rugowano z ziemi, aby zrobić miejsce pod wypas bydła, a następnie pod uprawy z przeznaczeniem na handel. Rozwijał się przemysł węglowy, metalurgiczny i farbiarski.

Nową klasę kapitalistów krępowały monopole przyznawane przez Karola I, jego marnotrawstwo pieniędzy oraz podatki. Kapitaliści wyznawali swoją religię ? purytanizm ? która kładła nacisk na ciężką pracę i rezygnowała z pośrednictwa feudalnych biskupów na rzecz bezpośredniej relacji z Bogiem.

Słabością Karola I był fakt, że potrzebował on parlamentu, aby zdobywać pieniądze. Tymczasem parlamenty były w coraz większym stopniu zdominowane przez nową klasę kapitalistów. Po rozpoczęciu wojny ze Szkotami, podczas której plądrował ich skarbce i narzucał im angielski modlitewnik, Karol stanął w obliczu buntu w Irlandii. Dlatego w 1640 r. ? po 10 latach autorytarnych rządów ? musiał zwołać parlament, aby nałożyć nowe podatki.

Wtedy nastąpił wybuch długo tłumionego sprzeciwu. Izba Gmin szybko zlikwidowała królewskie sądy, uwolniła ludzi uwięzionych za odmowę płacenia podatków i zniosła możliwość rozwiązania parlamentu z powodu kaprysu króla.

Jednak wściekłość odczuwali nie tylko nowi handlarze, kupcy i farmerzy, ale także ogromna część pozostałej ludności. Do Izby Gmin spływała ogromna liczba petycji. Na pałacach króla pojawiły się plakaty z napisem: ?Do wynajęcia?.

W Londynie dochodziło do szturmów na więzienia, z których uwalniano ludzi. ?Precz z biskupami, precz z królami!? ? skandowano na ulicach. Chłopi ścinali żywopłoty blokujące dostęp do wspólnej ziemi, która pozwalała uzupełniać dochody.

Dwadzieścia tysięcy osób podpisało petycję w sprawie postawienia przed sądem hrabiego Strafforda, który był ?bulterierem? Karola. Hrabia groził wcześniej, że zbierze irlandzką armię, aby bronić władzy królewskiej. Wnioskodawcy wygrali, a Strafford został stracony w 1641 r. na oczach 100 tys. widzów.

W ciągu następnych dziewięciu lat ówczesna klasa średnia parła w kierunku burżuazyjnej rewolucji. Byli to głównie londyńscy czeladnicy, niezależni producenci i drobni farmerzy. Ich determinacja nie miała jednak poparcia bogatszych zwolenników parlamentu, którzy obawiali się, że w wyniku rewolucji ?wyzwolą się spod jarzma króla, aby znaleźć się pod jarzmem ludu?.

Zimą 1641/42 dziesiątki tysięcy uzbrojonych londyńczyków w towarzystwie strajkujących sklepikarzy zmusiły króla do opuszczenia Londynu. Później w warunkach masowej mobilizacji zabarykadowano stolicę, aby uniemożliwić mu powrót. Około tysiąca robotnic z zakładów przetwórstwa ostryg, powiewając flagami, przybyło na miejsce, aby wznosić umocnienia.

Na ulicach odbywała się agitacja. Do 1642 r. wydawano około 3500 broszur rocznie ?sprzedawały je często zradykalizowane kobiety. Powstało nawet kilka niezależnych kościołów tylko dla kobiet, które domagały się prawa do rozwodu.

W kluczowej fazie konfliktu w 1645 r., w ramach przygotowań do kampanii wojskowej przeciwko królowi, Oliver Cromwell utworzył Armię Nowego Wzoru. Jej żołnierze rekrutowali się ze zradykalizowanych kręgów społecznych gotowych walczyć z mieczem w jednej dłoni i Biblią w drugiej.

Cromwell nie pozostawiał wątpliwości: ?dowódcą chętniej uczynię kogoś w filcowym płaszczu, kto wie, o co walczy, i kocha to, co wie, niż kogoś, kogo nazywasz dżentelmenem i jest tylko tym?.

Nowa armia wygrała bitwę pod Naseby, w której zginęło 1000 rojalistów, a 5000 wzięto do niewoli. Jednak armia była czymś więcej niż tylko narzędziem Cromwella.

Dwa lata później, w 1647 r., wśród żołnierzy wybuchł bunt wywołany gniewem z powodu gróźb rozwiązania armii oraz obaw o to, że parlament zawrze układ z królem. Wybrano odwoływalnych przedstawicieli nazywanych agitatorami i wysłano Corneta Joyce?a ? krawca z zawodu ? by ten aresztował króla.

Po wybuchu kontrrewolucji rojalistów w 1648 r. odżyła oddolna mobilizacja. Radykalna grupa tzw. lewellerów domagała się większej demokracji i ostatecznego rozstrzygnięcia sporu z królem. Składali petycje, demonstrowali, sprzedawali radykalne broszury i organizowali się wśród członków armii.

W końcu w styczniu 1649 r. zmusili Cromwella i część jego generałów do postawienia Karola I przed sądem.

Sąd parlamentarny uznał Karola I za ?tyrana, zdrajcę, mordercę i wroga publicznego?. Jednak to rewolucja tysięcy zwykłych ludzi przypieczętowała los króla. Oby nie była ostatnia.

Tłumaczył Łukasz Wiewiór

Tags: Featured