?Cud nad Wisłą? ? mity i fakty

15 sierpnia rząd i jego media z wielką pompą świętowały 100. rocznicę tak zwanego ?Cudu nad Wisłą?, kiedy pod Warszawą wojska rewolucyjnej Rosji zostały zmuszone do odwrotu. Mateusz P. obala mity związane z tym wydarzeniem.

Rok 1917

Rewolucja październikowa zniszczyła ?więzienie narodów?, jakim była carska Rosja. 16 listopada ogłoszono ?prawo narodów Rosji do swobodnego samookreślenia aż do oderwania się od niej i utworzenia samodzielnego państwa?, a rok później 5 września Rada Komisarzy Ludowych anulowała traktaty rozbiorowe.

Bolszewicy mocno polaryzowali organizacje polskie w ówczesnej Rosji. SDKPiL i PPS-Lewica zmierzały w ich kierunku. Piotrogrodzki Związek Wojskowych Polaków w Rosji (którzy wcześniej służyli w carskiej armii) ogłosił: ?Polacy w imię międzynarodowej solidarności rewolucyjnej, w imię polskich interesów ludowych, postanawiają zająć miejsce w szeregach walczącego proletariatu i rewolucyjnego żołnierza rosyjskiego?^, a kilka miesięcy później podej- mują się: ?organizowania polskich oddziałów rewolucyjnych, które by wspólnie z rewolucyjną armią rosyjską wystą- piły do walki z imperializmem niemieckim o niepodległą i zjednoczoną Polskę, o wolność ludów i ludowładztwo?. Po stronie bolszewików walczyło łącznie około 100 tys. Polaków.

Niepodległość ? ale jaka?

Z jednej strony rewolucja rosyjska, z drugiej rewolucja niemiecka stworzyły niepodległą Polskę, jednak wbrew pobożnym życzeniom chłopi i pracownicy nie chcieli żyć po staremu. 5 listopada w Lublinie powstała pierwsza Rada Delegatów Robotniczych, wkrótce powstało około 100 rad.

16 grudnia utworzono Komunistyczną Partię Robotniczą Polski (KPRP), w wyniku zjednoczenia SDKPiL i PPS-Lewicy. Początkowo liczyła 8-10 tys. członków, stała na gruncie walki klasowej i połączenia się z rewolucją rosyjską i niemiecką, w tym samym czasie musiała spierać się z PPS-em. RDR były traktowane przez KPRP jako zalążki demokracji pracowniczej (czyli tzw. dyktatury proletariatu). PPS widział w nich jedynie przystawkę do rządów tworzonych przez Piłsudskiego. Najbardziej jasnym wyrazem tego było odwołanie strajku generalnego zaplanowanego na 12-13 marca 1919 przeciw represjom rządu. Efektem wahania było ostateczne zlikwidowanie RDR, często przy użyciu siły.

KPRP sądziła, iż rewolucja jest tuż za progiem, i miała prawo tak sądzić. W latach 1918-1923 świat kapitalizmu stał na krawędzi przepaści. Gdyby rewolucja wygrała w innych krajach, ?Polska Republika Rad? mogłaby stać się faktem.

KPRP musiała sprężać siły, by zostać partią masową, będąc dodatkowo w trudnej sytuacji: z jednej strony policja, która od samego początku aresztowała jej członków, a z drugiej PPS i poczucie patriotyzmu z nowo powstałego państwa.

Toczyła się jednak walka klasowa, która sprzyjała budowaniu ruchu rewolucyjnego. Liczba strajków wiosną 1919 r. na tyle wzrosła, że rządzący musieli wprowadzić ?stan wyjątkowy?. W październiku wybuchł strajk robotników rolnych, kiedy aresztowano blisko 5 tys. strajkujących. W marcu 1920 r. podczas trwającej wojny wybuchł strajk metalowców w Warszawie ? ogłoszono strajk generalny w stolicy. W czerwcu, kiedy wojna nadal trwała, miał miejsce strajk Bloku Pracowników Miejskich Zakładów Użyteczności Publicznej, skupiającego siedem związków zawodowych.

Wojna

Walki Polski z rewolucyjną Rosją zaczęły się już w 1919 r. Klasa rządząca marzyła o ziemiach Polski przedrozbiorowej, słynna polityka ?federacyjna? Piłsudskiego zakła- dała istnienie silnej Polski i zależnych małych państw, będących kordonem sanitarnym wobec Rosji. 5 lutego 1919 r. rząd Polski zawiązał umowę z niemieckimi wojskami kajzerowskimi na wschodzie, polegającą faktycznie na wymianie wojsk.

Po ofensywie Piłsudskiego na Kijów (kwiecień-maj 1920 r.), bolszewicy zmusili wojska polskie do odwrotu. Powstała kwestia sporna ? czy wkroczenie Armii Czerwonej przyspieszy rozwój rewolucji. Kwestia ta była już wcześniej dyskutowana, Marchlewski 2 lutego złożył notę podpisaną przez 43 polskich komunistów sprzeciwiającą się takiemu pomysłowi, zwracając uwagę na przypływ patriotyzmu. Teraz Lew Trocki i polski bolszewik Karol Radek podnosili głos sprzeciwu.

Część bolszewików, łącznie z Leninem, liczyła jednak na pomyślny dla nich bieg wydarzeń. Udana rewolucja w Polsce, a następnie na Zachodzie, uratowałaby Rosję od izolacji. Jeden z liderów KPRP Adolf Warski, będący wtedy w Warszawie, w liście z 16 października 1920 r. pisał, że do końca czerwca: ?w masie robotniczej chęć doczekania się wyzwolenia przy obcej pomocy była powszechna.? Jednak obawiano się, że ?w miarę zbliżania się wojsk sowieckich do granic Polski [?] powstać może szalony wybuch drobnomieszczańskiego szowinizmu, który chwilowo zmiecie nasze organizacje i jeszcze bardziej utrudni i tak już niesłychanie trudną agitację?.

Około 6 miliona ulotek i innych publikacji zostało skierowanych do Polaków. Karano prze- jawy szowinizmu wielkoruskiego i podkreślano, jaka przepaść dzieli polskiego pracownika od polskiego pana.

W Białymstoku powstał Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, KPRP przyjęła to z niezadowoleniem, wskazując, iż podsyci to tylko propagandę Piłsudskiego mówiącą o ?imperializmie rosyjskim?. Największym błędem było to, że TKRP nie mówił o oddaniu ziemi w ręce chłopów, a w tym czasie na Podlasiu chłopi samorzutnie zaczęli dzielić grunty dworskie i kościelne.

Rząd musiał się obawiać poparcia ludności dla Armii Czerwonej, rzucenie hasła ?ziemia dla chłopów? w kraju, gdzie w 1921 r. chłopi stanowili 53,2 procent społeczeństwa wywołałoby bowiem silny oddźwięk. Było też kilkanaście procent robotników rolnych ? więc razem do 70% ludności pracowało na roli. Sejm 15 lipca przyjął naprędce ustawę o reformie rolnej i stworzono rząd koalicyjny z Witosem i Daszyńskim, by uspokoić ludność. Reforma rolna okazała się oszustwem ? nie została dokonana.

W Polsce często się cytuje tytuł książki brytyjskiego lorda, Edgara Vincenta d?Abernona: ?Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata. Pod Warszawą 1920 r.? Jednak sam d?Abernon przyznał: ?Pochód armji rosyjskiej spotkał się w wielu miastach z serdecznem przyjęciem pewnych warstw ludności (?), jeśli zaś w okręgach, leżących na wschód i na północ od Warszawy, przyjęcie wojsk sowieckich nie było na ogół przyjazne, to można to wytłumaczyć rolniczym charakterem tamtejszej ludności. Niebezpieczeństwo wzrosłoby niechybnie, gdyby tylko armja sowiecka dotarła była do przemysłowych okręgów kraju?.

Po Bitwie Warszawskiej

Dziś buduje się mit, że w 1920 r. Polska zatrzymała rewolucję w Europie.

Jednak przegrana bitwa pod Warszawą (wspomniany ?Cud nad Wisłą?) nie położyła kresu rewolucji. Pamiętajmy, że od drugiej połowy pierwszej wojny światowej do roku 1923 wybuchały bunty wojskowe, działały ruchy masowe i rewolucyjne, m.in. we Francji, Hiszpanii, Włoszech, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Austro-Węgrzech, Finlandii, Bułgarii. W sąsiednich Niemczech lata 1918-1923 stały pod znakiem niemal nieustannej walki. Dopiero niedoszłe powstanie w Niemczech w październiku 1923 roku zakończyło tę fazę rewolucji.

Wizja rewolucji w Polsce nie była więc wizją szaleńca. I Bitwa Warszawska nie była bynajmniej ostatecznym ciosem zadanym ruchowi komunistycznemu w Polsce.

W następnych wyborach KPRP występująca pod nazwą ?Związek Proletariatu Miast i Wsi? zdobyła dwa mandaty. Rozłamowcy z PPS (PPS-Opozycja) i żydowskiego Bundu (Kombund) dołączyli do KPRP.

Piłsudski agresorem

Ofensywa Piłsudskiego jest przedstawiana jako kontrnatarcie wobec Armii Czerwonej, co trąci absurdem [przeczytaj artykuł Andrzeja Witkowicza o wyprawie kijowskiej:

100. rocznica wyprawy kijowskiej: najazd Piłsudskiego ? mit wojny prewencyjnej

Rewolucyjna Rosja była wyczerpana po dwóch latach wojny domowej. Zapomina się, że w marcu-kwietniu 1920 r. rząd Polski stworzył projekt układu pokojowego, w którym mowa była o demobilizacji Armii Czerwonej, wycofaniu się za granicę z 1772 r. i 10-letnich świadczeniach finansowych dla Rzeczypospolitej.

Zapomina się również o polskim okrucieństwie. Jak wspomniał J. Beck: ?We wsiach zabijaliśmy wszystkich i wszystko paliliśmy przy najmniejszym podejrzeniu nieszczerości. Ja sam własno- ręcznie dawałem przykład?. Pogromy Żydów nie były czymś niezwykłym, w końcu sam gen. Sikorski w odezwie ?Ludu Polskiego? mówił: ?Bolszewickie bandy moskiewskie pod dowództwem żydowskich komisarzy ośmieliły się wkroczyć w granice Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polski?. Jakże różni się postawa bolszewickich liderów, którzy za pogromy rozstrzeliwali żołnierzy Armii Czerwonej.

Bolszewików atakuje się, że mieli czelność wkroczyć na tereny Polski (sam Lenin przyznał, iż był to błąd), jednak nie krytykuje się mini-imperialisty Piłsudskiego. Porównywanie 1920 r. z 1944 r. jest fałszywą analogią, Lenin chciał powstania, a Stalin się go obawiał. Dlatego biernie się przyglądał stłumieniu powstania warszawskiego przez hitlerowców.

Źródła:

– Adam Miodowski, Rewolucja październikowa wobec Polaków w Rosji i reakcje na nią lewicy wychodźczej (listopad 1917-listopad 1918 r.) w: Komuniści w międzywojennej Warszawie, Warszawa 2014.

– Krystyna Trembicka, Środowisko komunistów wobec odzyskania niepodległości przez Polskę i wojny polsko-bolszewickiej w: Komuniści w międzywojennej Warszawie, Warszawa 2014.

– Historia polskiego ruchu robotniczego 1918-1939,t. 3, praca zbiorowa pod red. A. Czubińskiego, Warszawa 1988.

– Marek K. Kamiński; Michał J. Zacharias, Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1987.

– Tadeusz Żenczykowski, Dwa komitety. Dokumenty Mówią…, Warszawa 2009.

Antoni Czubiński, Komunistyczna Partia Polski (1918-1938), Warszawa 1988.

– Edgar Vincent d? Abernon, Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata. Pod Warszawą 1920 r., reprint, Warszawa 1990.

– Andrzej Witkowicz, Wokół terroru białego i czerwonego 1917?1923, Warszawa 2008.

Tags: Featured

Category: Gazeta - wrzesień 2020, Gazeta - wrzesień 2020 - cd.