Trocki wciąż aktualny

| 1 września 2020
1900 r. 20-letni Trocki na zesłaniu na Syberii.
1900 r. 20-letni Trocki na zesłaniu na Syberii.

80 lat temu, 21 sierpnia 1940 roku z ręki agenta Stalina zginął Lew Trocki. Esme Choonara wyjaśnia, dlaczego postać Trockiego nadal pozostaje ważna.

W czasach wielowymiarowego kryzysu kapitalizmu i wojen życie oraz pisma Lwa Trockiego mogą dostarczyć socjalistom wskazówek na przyszłość.

Trocki był kluczową postacią dwóch wielkich wydarzeń w Rosji ? zdławionej przez brutalnego cara rewolucji 1905 r. oraz zwycięskiej rewolucji 1917 r., w wyniku której na krótki czas narodziło się najbardziej wolne i radykalnie odmienione społeczeństwo, jakie dotąd znaliśmy.

Był on głównym organizatorem powstania, w wyniku którego rewolucja przejęła władzę w październiku 1917 r. Bronił też wykluwającego się nowego społeczeństwa, prowadząc rewolucyjną Armię Czerwoną do zwycięstwa nad kilkunastoma najeźdźcami.

Trocki był także świadkiem najciemniejszych kart historii ubiegłego wieku ? rzezi i nacjonalistycznej gorączki I wojny światowej, a później rozwoju faszyzmu. Widział, jak z powodu międzynarodowej izolacji i brutalnych posunięć Stalina upada rewolucja, którą pomógł przeprowadzić.

W 1929 r. Trocki został wygnany z Rosji. Tułał się od kraju do kraju ? zawsze w niebezpieczeństwie i zawsze izolowany od szerszych kręgów działaczy socjalistycznych. Wiedział jednak, że stawką jest przyszłość socjalizmu, i nie zamierzał milczeć. W 1940 r. został zamordowany w Meksyku przez wysłannika Stalina.

Teoria i praktyka

Trudno wyobrazić sobie jakąkolwiek inną postać XX wieku, która ucieleśniałaby lepiej połączenie teorii i praktyki. Z równie wielką łatwością przychodziło Trockiemu pisanie tekstów o dziewiętnastowiecznej literaturze, co dowodzenie bitwą z końskiego siodła.

Żaden obszar ludzkiego doświadczenia nie był mu obcy ? wiele pisał i czytał o historii, polityce, kulturze i filozofii. Pisał wnikliwie o walce o wyzwolenie kobiet i granicach formalnej równości. Poruszał także wiele kwestii dotyczących strategii i taktyki oraz był autorem prawdopodobnie najważniejszej jak dotąd pracy poświęconej walce z faszyzmem.

Trocki był internacjonalistą. Był wielkim sojusznikiem ludów walczących z kolonializmem i dostrzegał rewolucyjny potencjał tego rodzaju ruchów.

Chociaż globalna gospodarka była w jego czasach znacznie mniej zintegrowana niż obecnie, Trocki nie miał wątpliwości, że rewolucjoniści muszą postrzegać świat jako system globalny. W tym kontekście uważał, że przebieg rozwoju gospodarczego, układ sił klasowych, politykę narodową i bunty społeczne można zrozumieć jedynie w odniesieniu do całości systemu.

To właśnie przyjęcie takiej perspektywy powodowało, że Trocki ? podobnie jak Lenin ? utrzymywał, że sukces rewolucji zależy od tego, czy będzie ona miała międzynarodowy zasięg. Oczywiście ktoś musi rzucić wyzwanie kapitalizmowi jako pierwszy, ale kluczem do sukcesu będzie rozprzestrzenienie się buntu.

Zrozumienie tej zależności pomogło Trockiemu rozwinąć teorię permanentnej rewolucji, która odpowiadała na pytanie o to, w jaki sposób możliwe było zbudowanie socjalizmu w kraju takim jak ówczesna Rosja, w którym robotnicy stanowili mniejszość.

Trocki dostrzegł fakt, że rozwój Rosji nie przebiegał tymi samymi etapami co w krajach rozwiniętego kapitalizmu, takich jak Wielka Brytania czy Niemcy. W przypadku Rosji obok przestarzałych i prymitywnych metod produkcji pojawiły się od razu najbardziej zaawansowane technologie. Powodowało to powstawanie w sercu gospodarki ogromnych skupisk pracowników, którzy cieszyli się nieproporcjonalnie dużą władzą polityczną i ekonomiczną.

Trocki dostrzegał tylko w tej grupie wspólny interes i zdolność do przeprowadzenia udanej rewolucji, która umożliwiłaby transformację w kierunku socjalizmu. W swojej teorii krytykował dominujące wówczas przekonanie ? które stało się później ortodoksją na lewicy o stalinowskim rodowodzie ? o tym, że zanim możliwa będzie rewolucja socjalistyczna, musi najpierw nastąpić rewolucja ustanawiająca ustrój w pełni kapitalistyczny.

Trocki przemawia do rewolucyjnych żołnierzy i żołnierek w 1918 r.
Trocki przemawia do rewolucyjnych żołnierzy i żołnierek w 1918 r.

W 1917 r. Trocki miał rację co do dynamiki rewolucji. Dziś ta sama teoria pozwala zrozumieć możliwość budowy socjalizmu w dużej części Globalnego Południa lub Bliskiego Wschodu ? a więc tam, gdzie odtwarza się ten sam wzorzec tzw. ?kombinowanego i nierównomiernego rozwoju?, o którym pisał Trocki, i powstawania podobnych skupisk robotników przemysłowych o stosunkowo dużej sile oddziaływania.

Całą aktywność polityczną Trockiego ukształtowało jego głębokie oddanie idei socjalizmu oddolnego, która zakłada, że wyzwolenie klasy pracującej powinno być dziełem jej samej. Przekonanie to doprowadziło Trockiego do wypracowania przydatnych wskazówek dotyczących budowy jednolitego frontu, w ramach którego rewolucjoniści mogą współpracować w sposób pryncypialny z innymi pracownikami, jednocześnie organizując się niezależnie od nich.

Z tego powodu był jednym z najbardziej entuzjastycznych zwolenników sowietów, czyli rad robotniczych, których idea wyrastała z rewolucji 1905 r., a które w 1917 r. stały się organami władzy robotniczej.

Przeciw Stalinowi

Oddanie Trockiego idei socjalizmu oddolnego było podłożem jego zaciekłego konfliktu ze Stalinem o przyszłość rewolucyjnej Rosji. Nie była to rywalizacja między dwiema nieustępliwymi jednostkami, lecz starcie dwóch idei i wizji ? bliskiego Trockiemu przekonaniu o potrzebie rozszerzenia rewolucji i wzmocnienia oddolnej robotniczej kontroli oraz dążenia Stalina do tego, by przy pomocy państwa wzmocnić potencjał przemysłowy Rosji, a tym samym jej pozycję konkurencyjną w gospodarce światowej.

W 1928 r. Stalin wprowadził swój pierwszy plan pięcioletni, z powodu którego miliony Rosjan cierpiały biedę lub umierały z głodu. Rok później wydalił Trockiego z kraju. Kontrrewolucja Stalina zniweczyła wszy- stkie zdobycze 1917 roku.

Trocki był pierwszym rewolucyjnym socjalistą, który podjął się szczegółowej krytyki stalinizmu. Nazwał nawet Stalina ?grabarzem rewolucji?. Jego analiza nie sięga dostatecznie daleko ? musiała zostać rozwinięta przez następne pokolenie socjalistów. Jednak to on zainicjował teoretyczną i praktyczną walkę o obronę idei socjalizmu przed skutkami powiązania jej ze zbrodniami Stalina.

Trocki uratował ciągłość nurtu socjalizmu, który pozostaje wierny marksizmowi i kładzie nacisk na zdolność zwykłych ludzi do dokonywania rzeczy niezwykłych ? do zmiany świata na lepsze i wypracowania nowego sposobu zarządzania społeczeństwem w oparciu o ludzkie potrzeby, a nie pogoń za zyskiem.

Tłumaczył Łukasz Wiewiór

Artykuł pojawił się po raz pierwszy w piśmie Socialist Review, miesięczniku brytyjskiej Socjalistycznej Partii Pracowniczej. Esme Choonara jest autorką książki pt. ?A Rebel?s Guide to Trotsky? (Przewodnik buntownika: Trocki).

Tags:

Category: Gazeta - wrzesień 2020, Gazeta - wrzesień 2020 - cd.

Comments are closed.