Lew Wygotski ? Inna edukacja jest możliwa

. | 1 września 2021

W swojej książce ?Wygotski, edukacja i rewolucja? Shirley Franklin przybliża postać marksisty, psychologa i pedagoga ? Lwa Wygotskiego.

Jak przyznaje autorka, Wygotski jest często cytowany w kręgach akademickich, jednak dzieje się to najczęściej z pominięciem najważniejszego kontekstu jego dorobku ? a mianowicie tego, że swoje teorie edukacyjne i psychologiczne wywiódł z teorii marksizmu oraz że szer- szym kontekstem dla jego działalności było transformacyjne doświadczenie rewolucyjnego fermentu idei i aktywizmu, które przyniosły wydarzenia Rewolucji Październikowej 1917 roku w Rosji.

W 1925 roku jako delegat rewolucyjnego rządu Wygotski uczestniczył w konferencji w Londynie, na której przemawiał o zasadach społecznej edukacji dzieci głuchych w Rosji. W związku z tym, że powoływał się w swoich pracach m.in. na Trockiego, jego dorobek nie doczekał się ponownych publikacji w stalinowskiej Rosji, a niektóre z książek autora można było przeczytać tylko w specjalnym pomieszczeniu po uzyskaniu pozwolenia od KGB. Z kolei na Zachodzie za bardzo kojarzył się z rewolucją i komunizmem i jego książkę Myśl i język wydano dopiero w 1962 roku, adaptując ją w taki sposób, że usunięto wszystkie odniesienia do Lenina i wiele z odniesień do Marksa i Engelsa.

W jednej z książek Wygotskiego możemy przeczytać, że ?rewolucja podejmuje się reedukacji ludzkości?. I to zgodnie z tym nadrzędnym zadaniem wyznaczył on sobie za cel stworzenie materialistycznej, historyczno-społecznej interpretacji tego, jak się uczymy i jak przebiega nasz rozwój.

Urodził się w 1896 roku w żydowskiej rodzinie, w czasach gdy w carskiej Rosji szerzył się antysemityzm, a Żydzi stawiali opór wobec terroru organizowanego przez państwo. W miasteczku Homel, znajdującym się na terenach dzisiejszej Białorusi, w którym osiedliła się rodzina Wygotskiego, doszło na początku XX wieku do dwóch pogromów.

Ojciec Lwa był aktywnym członkiem Bundu i występował jako świadek na procesie członków tej organizacji, dowodząc, że za napięcia społeczne odpowiada polityka pozbawiania Żydów praw człowieka.

W latach studenckich Lew Siemionowicz był mocno zaangażowany w kwestie polityczne i zaniepokojony tym, że miejscowa ludność żydowska była zbyt zobojętniała wobec opresji ze strony caratu. Jednym z przejawów doświadczanych przez Żydów upokorzeń był trzyprocentowy limit przy naborze na studia, który dotyczył studentów pochodzenia żydowskiego.

Lew miał to szczęście, że znalazł się w gronie studentów Uniwersytetu Moskiewskiego. Równolegle ze studiami prawniczymi podjął także naukę na Uniwersytecie Ludowym im. Alfonsa Szaniawskiego, uczelni założonej przez walczących z caratem marksistów. Uczęszczał tam na kurs psychologii, lingwistyki, historii i filozofii. Jak zauważa Shirley Franklin, zdobyta tam przez Wygotskiego wiedza była nasycona treściami politycznymi, co zaważyło na całym jego późniejszym dorobku.

Gdy w 1919 Rosja odzyskała władzę w rodzinnym mieście Lwa, a rewolucyjny rząd wycofał ograniczenia, które wcześniej dotyczyły ludności żydowskiej, Wygotski mógł podjąć pracę jako nauczyciel w szkole zawodowej i w kolegium kształcenia nauczycieli. Założył wówczas laboratorium psychologiczne, w którym prowadził badania dzieci i dorosłych ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz zmagających się z problemami zdrowia psychicznego. Wykłady dla przyszłych nauczycieli, zebrane w książce Psychologia Edukacyjna, poświęcił pedagogice opartej na psychologii. Zerwał w nich z podejściem autorytarnym i podkreślał, że w procesie uczenia istotne jest, żeby nauczyciel współpracował z dzieckiem, rozumiał jego środowisko, doświadczenie i motywacje.

W dzieciństwie Wygotski uczył się, postępując zgodnie z tradycją Chawrusy (polegającej na studiowaniu Biblii w grupach kilkuosobowych), by później w roli wykładowcy współpracować z innymi psychologami i studentami. Udowadniał, że współpraca to niezbędny składnik procesu uczenia się dzieci. Swoje obserwacje rozwinął w koncepcji ?strefy najbliższego rozwoju?, w myśl której punktem odniesienia dla edukacyjnych interwencji ma być nie dany poziom rozwoju dziecka, ale jego potencjał, który może być zrealizowany z pomocą nauczyciela bądź rówieśnika.

?Strefa najbliższego rozwoju?

W tym podejściu zdobywane przez dziecko umiejętności są społecznie zakotwiczone i widziane przez pryzmat dynamicznej współpracy. Teoria ?strefy najbliższego rozwoju? to teoria konstruktywna i pełna optymizmu, gdyż wyprzedzająco skupia się na rozwoju dziecka na ?jutro?, a nie na ?wczoraj?, na rozwojowych zapowiedziach w postaci ?pączków? i ?kwiatów?, raczej niż na ?owocach? rozwoju, na czerpaniu ze zrozumienia podstawowego mechanizmu poznawczego, ?że to, co dziecko potrafi wykonać z pomocą dziś, jutro będzie w stanie wykonać samodzielnie?.

W pracy w grupach nie będzie zatem chodziło tylko o rozwijanie umiejętności słuchania i mówienia ? taka praca powinna być postrzegana jako zasadnicza strategia w całym procesie uczenia się. Dodajmy, że to strategia służąca również rozwojowi tych uczestników procesu, którzy podejmują się zadania objaśniania w strefie najbliższego rozwoju, gdyż upraszczanie idei jest złożonym procesem myślowym i umysłowym narzędziem rozwojowym.

Wygotski był również zdania, że testy i egzaminy końcowe same w sobie nie wspomagają procesu uczenia się. Trudno nie zgodzić się z Shirley Franklin, gdy zwraca uwagę, że testy służą obecnie przede wszystkim etykietowaniu szkół, uczniów i nauczycieli, a tworzenie rankingów prowadzi do utowarowienia uczniów.

Wygotski proponował, żeby ?testowanie? odbywało się w warunkach współpracy ucznia z nauczycielem i było rozpatrywane jako ?wspólne działanie?.

Podobnie jak do samego procesu uczenia się, optymistyczne i pozytywne było podejście Wygotskiego do rozwoju dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W swojej pracy skupiał się w dużej mierze na wpływie, jaki fakt niepełnosprawności wywierał na społeczne i emocjonalne funkcjonowanie i rozwój dziecka z niepełnosprawnością, oraz na tym, jak poprzez odpowiednią interakcję ten rozwój wspomóc.

Pedagogika, którą uprawiał, zrywała z dominującym w okresie przedrewolucyjnym protekcjonalizmem, z jakim traktowano dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a w to miejsce stawiała na rozpoznanie ich mocnych stron. Przy czym priorytetem dla Wygotskiego była edukacja społeczna dzieci z niepełnosprawnościami, ponieważ swoją niepełno- sprawność postrzegały one w pierwszej mierze właśnie w kategoriach społecznych. Stąd też Wygotski był zdania, że, jeśli to tylko możliwe, edukacja dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinna odbywać się w szkołach ogólnodostępnych.

Wygotski miał świadomość, że to polityka kształtuje system edukacyjny. W 1926 roku napisał:

?Pedagogika nigdy nie jest i nigdy nie była politycznie obojętna, ponieważ, chcąc nie chcąc, poprzez oddziaływanie na psychikę, zawsze przybiera konkretny społeczny wzór, polityczną linię, zgodne z dominującą klasą społeczną, która kierowała jej interesami.?

W 1917 roku rewolucyjna wyobraźnia klas robotniczych uruchomiła rewolucyjną politykę, która stawiała sobie za cel kształcenie przyszłych pokoleń w egalitarnej szkole, oferującej każdemu dziecku najlepsze możliwości rozwoju tkwiącego w nim potencjału.

Obecnie taka szkoła to nawet nie pieśń przyszłości. Shirley Franklin przypomina jednak, że jest się o co bić:

?Testowanie, system oceniania, rankingi uczniów i szpitali, hurtowa prywatyzacja, systemowe nierówności to przeciwieństwo jego [Wygotskiego] wizji edukacji i psychologii, która przyznaje priorytet kwitnącemu potencjałowi każdego ucznia w społeczeństwie opartym na współpracy, w harmonijnym społeczeństwie równych sobie. To spuścizna, o którą warto walczyć?.

Agnieszka Kaleta

?Vygotsky, Education and Revolution? (2021)

Wydawnictwo: Bookmarks Publications

Wybrane prace Lwa Wygotskiego w języku polskim: https://www.marxists.org/polski/wygocki/index.htm

Tags: Featured