* KSIĄŻKA: ?Śląsk zbuntowany? ? antyfaszystowski internacjonalizm Ślązaków

Niewiele w Polsce jest książek i publikacji na temat historii, które opisują ją z perspektywy zwykłych, pracujących ludzi, wyłamujących się z bogoojczyźnianego schematu o wiecznie poszkodowanych Polakach ryzykujących zdrowie i życie dla dobra patriotycznych elit. Samo to zachęca do sięgnięcia po jedną z takich pozycji, jaką jest ?Śląsk Zbuntowany? Dariusza Zalegi, opisującą losy śląskich antyfaszystów biorących udział w hiszpańskiej wojnie domowej w latach 1936-39.

Mimo sugestywnego tytułu autor nie skupił się wyłącznie ani na historii Śląska, ani jedynie na historii buntów. W skrótowy sposób przedstawia rozwój regionu, specyfikę panujących stosunków społecznych od początku rozwoju przemysłu (przede wszystkim górniczego) oraz korzyści i problemów z tego wynikających.

Osadzenie perypetii ok. 10 wiodących bohaterów w kontekście społecznym pomaga łatwiej zrozumieć ich losy, spojrzeć na nie z różnej perspektywy i dostrzec ich zależności od niezwykle burzliwej polityki europejskiej pierwszej połowy XX wieku.

Źródłem życiorysów są ich osobiste relacje i inne dokumenty zachowane w Archiwum Państwowym w Katowicach, miejscowym archiwum IPN (tej samej instytucji, która zajmuje się dzisiaj głównie antykomunistyczną propagandą), jak i archiwa Międzynarodówki Komunistycznej. Jak sam autor zaznacza w przedsłowiu: ?To historia widziana oczyma tych Ślązaków, których los rzucił za Pireneje, a potem rozsiał po całym świecie. Tych, których nazwiska zachowała właśnie historia. I tych, w których życiu odbijały się losy pewnej generacji.?

Przystępnie objaśnione są główne składowe doświadczenia tamtych pokoleń, żyjących na Górnym Śląsku, począwszy od przekształcania się górniczych wiosek na peryferiach Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier w nowoczesne zagłębie przemysłowe, a skończywszy na pierwszych latach po II wojnie światowej.

Opisano trudne początki ruchu socjalistycznego na Śląsku i walkę o jego zorganizowanie, mimo większego poziomu represji niż w pozostałych częściach Niemiec.

Dowiadujemy się o ciężkich warunkach życia zwykłych ludzi podczas I wojny światowej, a także o przebiegu robotniczej rewolucji, która ją zakończyła, dając przez krótki okres nadzieję na wyzwolenie się od kapitalizmu. Także o perfidii i zbrodniczości klas posiadających, które ją brutalnie stłumiły przy pomocy Freikorpsów i innych band opłacanych przez bogaczy.

Autor przybliża również podziały narodowościowe i religijne, dzięki którym wyzyskiwaczom udało się na różne sposoby skutecznie podzielić wielokulturową ludność Śląska i przekształcić z powrotem konflikt klasowy w napięcia narodowe między Polakami, Niemcami, Czechami czy Ślązakami, mimo wcześniejszych pozytywnych doświadczeń współ- pracy w ramach tzw. ?międzynarodówki ostrawskiej?. Istotną rolę w odtworzeniu tych antagonizmów odegrało prawicowe kierownictwo powstań śląskich zniechęcające do współ- pracy z ?niemieckimi? radami robotniczymi.

W dalszej części relacje bohaterów opisują rozczarowanie, jakie przyniosło nędzne życie w mitologizowanej do dziś na siłę II RP. Ukazana jest skrajnie reakcyjna polityka rządzących zarówno na polu ekonomicznym, jak i obyczajowym ? wspomniane jest wprowadzenie obowiązkowego celibatu dla nauczy- cielek przez lokalne władze.

Część z nich już na początku lat 20. wyjechała do Francji, a ci, co zostali, spotykali się z represjami za udział w strajkach, działalność związkową, czy agitację socjalistyczną. Opis losów emigrantów, zmagających się z barierą językową, ryzykujących deportację, a mimo to biorących czynny udział w walkach pracowniczych, jest kolejnym dowodem na uniwersalność marksistowskiej teorii i praktyki, według której ludzie dzielą się przede wszystkim na klasy społeczne, a podziały ? np. pod względem ulubionego jedzenia na talerzu ? można przełamywać.

Także ci, co zostali na Śląsku, nie mieli łatwego życia. Zwłaszcza w dobie umacniania się prawicowych dyktatur w latach 30., z hitlerowską w Niemczech na czele. Jednak nawet w tych warunkach opisywani bohaterowie nie poddawali się biernie sytuacji, lecz próbowali w miarę możliwości pomagać towarzyszom, np. biorąc udział w przemycie literatury przez zmienne granice przecinające ten region.

Książka jasno pokazuje, że dla ówczesnych rządów Polski, III Rzeszy, Czechosłowacji zagrożeniem nie były inne rządy, lecz przede wszystkim lewica i zorganizowani pracownicy, którzy według panującej ideologii należeli do tego samego narodu, o dobro którego rzekomo mieli się troszczyć.

Przedstawiona jest sprawa Alfreda Dudy, którego aresztowano na 3 miesiące i wytoczono proces za przyprowadzenie z powrotem do Polski emigrantów z faszystowskich Niemiec. Przytoczona jest jego wypowiedź przed sądem: ?Powiedziałem także, że jeżeli wyrwanie z rąk Hitlera ludzi ma być działalnością komunistyczną, antypaństwową i wywrotową, to przyznaję się do roboty komunistycznej, bo walczyć o prostego człowieka i chcieć nakarmić chlebem z Polski to nie wstyd, być komunistą to powinność?.

Jeszcze bardziej jest to oczywiste po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii, która dla wszystkich bohaterów książki jest nadzieją na odrodzenie ruchu rewolucyjnego, co powoduje, że starają się jak najszybciej dołączyć do walki, bądź co najmniej pomagają innym ochotnikom przemierzać tysiące kilometrów. Biorą udział w konspiracyjnym organizowaniu kanałów przerzutowych przez granice, jak np. pozorowanie wycieczek narciarskich na pograniczu polsko-czechosłowackim.

Opisany jest ich zapał i entuzjazm związany z początkowymi sukcesami strony republikańskiej. Są pod wrażeniem samoorganizacji pracowników zarządzających wspólnie transportem publicznym w Barcelonie, czy wiejskimi wspólnotami uprawiającymi ziemię odebraną obszarnikom i koś- ciołowi rzymskokatolickiemu ? byli świadkami realnej demokracji pracowniczej. Wręcz upajają się internacjonalistyczną atmosferą Brygad Między- narodowych, łączących ochotników z całego świata.

Niestety kolejne miesiące walk przynoszą frustrujące porażki, szybkie wycofywanie się z terenów, których zdobycie przyszło z ogromnym trudem, wyczerpanie i ciężkie urazy, a konsekwencji spadek morale i naturalne w takiej sytuacji myśli o ocaleniu siebie i powrocie do domu, choć część z nich walczyła dosłownie do samego końca. Do klęski przyczyniła się antyrewolucyjna polityka Stalina.

Dla tych, co przeżyli, powrót do gorzkiej, kapitalistycznej rzeczywistości, nie- koniecznie na Śląsku również był trudny, gdyż europejskie rządy, także te deklarujące neutralność represjonowały na różne sposoby ochotników Brygad Międzynarodowych, co sprawiało, że starali się ukrywać swój udział w hiszpańskiej wojnie. We Francji trzymano ich przez wiele miesięcy w obozach. Z kolei polskie sanacyjne władze pozbawiły ich obywatelstwa, inwigilowały rodziny. Najgorzej oczywiście mieli ci, którzy dostali się w ręce hitlerowców, co oznaczało dla nich niemal pewną śmierć.

Dopiero ci, co przetrwali II wojną światową i okres najbardziej opresyjnego stalinizmu w bloku wschodnim, mogli liczyć na traktowanie z szacunkiem. Obejmowali niekiedy kierownicze stanowiska, byli także używani w propagandzie ówczesnych ?socjalistycznych? władz, dzięki czemu powstał materiał źródłowy na bazie którego powstała omawiana książka.

Warto sięgnąć po ?Śląsk Zbuntowany?, bo w przystępny sposób przybliża perypetie uczestników maso- wych buntów o lepszy świat bez kapitalizmu, zapomnianą zwłaszcza w Polsce tradycję solidarności ponad podziałami, internacjonalizmu będącego codziennością, a nie jedynie ładnie brzmiącym frazesem. Sposób przedstawienia wydarzeń zachęca także do zgłębienia historii innych społeczeństw, w innych okresach, które w tej książce są jedynie zarysowane i ograniczone do kilku ciekawostek na potrzeby wiodącego tematu, czyli opowiedzenia dziejów prawdziwych żołnierzy wyklętych dzisiejszych czasów.

Piotr Trzpil

Tags: Featured

Category: Gazeta - luty 2020, Gazeta - luty 2020 - cd.