Czy marksizm jest nadal aktualny?

Tony Cliff na spotkaniu z górnikami w Barnsley,
północnej Anglii w 1985 r., podczas wielkiego,
całorocznego strajku górniczego.

W szkole na lekcjach historii uczymy się o wielkich ludziach: królach, generałach, władcach. Pamiętam jak uczyłem się o Kleopatrze kąpiącej się w mleku. Nauczyciel jednak nigdy nie wspomniał, kto wyprodukował to mleko i jak wiele egipskich dzieci cierpiało niedożywienie z powodu jego braku. Opowiadano nam o wyprawie Napoleona do Rosji w 1812 roku, lecz nigdy o rosyjskich chłopach czy francuskich chłopach w mundurach, którzy w jej wyniku zmarli.

Manifest Komunistyczny wyjaśnia jak bardzo znaczące są działania milionów:

Historia społeczeństwa jest historią walki klas. Wolny i niewolnik, patrycjusz i plebejusz, feudał i chłop poddany, majster cechowy i czeladnik, krótko mówiąc, ciemięzcy i uciemiężeni pozostawali w stałym do siebie przeciwieństwie, prowadzili nieustanną, to ukrytą, to jawną walkę – walkę, która za każdym razem kończyła się rewolucyjną transformacją całego społeczeństwa albo wspólną zagładą walczących klas.

Zarówno stalinowski, jak i socjaldemokratyczny „socjalizm” jest socjalizmem odgórnym. Jeśli chodzi o stalinizm, wydaje się to być oczywiste; gdy Stalin kichnął, każdy członek partii musiał wyciągnąć chusteczkę. Socjaldemokratyczny socjalizm tylko z pozoru jest demokratyczny, w rzeczywistości będąc całkowicie elitarnym. Od każdego mężczyzny i każdej kobiety oczekuje się, aby raz na pięć lub cztery lata głosowali w wyborach parlamentarnych a resztę pozostawili w rękach innych. Jeśli ktoś głosuje dziesięć razy w ciągu swego życia, spędza, powiedzmy, 30 minut wypełniając demokratyczny obowiązek. Abe Lincoln powiedział: „Nie można mieć społeczeństwa pół-wolnego i pół-niewolniczego”. Socjaldemokratyczni liderzy oczekują od społeczeństwa, aby swoje życie przeżyło w niewolnictwie a jedynie 30 minut w demokracji.

Sprzeczności w kapitalizmie
W ustroju kapitalistycznym osoby pracujące nie posiadają środków produkcji a ci, którzy dysponują środkami produkcji, nie pracują. W kapitalizmie produkcja jest społeczna. Pracownicy pracują w wielkich jednostkach ? fabrykach, szpitalach, na kolei – zatrudniających rzesze pracowników. Produkcja jest uspołeczniona, ale własność nie. Własność leży w rękach jednostek, kapitalistycznych korporacji lub państw.
W każdej z tych jednostek ma miejsce planowanie. Jednak nie istnieje plan koordynujący różne jednostki kapitału. Volkswagen do jednego samochodu produkuje jeden silnik, jedną karoserię, cztery koła (i jedno dodatkowe w zapasie); istnieje koordynacja pomiędzy rożnymi aspektami produkcji. Jednak brak jest takiej koordynacji pomiędzy produkcją Volkswagena a General Motors. Planowanie i anarchia są dwiema stronami medalu w kapitalizmie.
Cenne jest zestawienie kapitalizmu z poprzedzającym go feudalizmem i z socjalizmem, który po nim nastąpi.

W feudalizmie zarówno produkcja jak i własność były indywidualne natomiast w socjalizmie będą one uspołecznione.

W feudalizmie nie mogło być mowy o jakimkolwiek planowaniu odnoszącym się zarówno do poszczególnej jednostki, jak również do całej ekonomii. W socjalizmie planowanie będzie odnosiło się do każdej jednostki ekonomii i ekonomii jako całości.

Z powodu masowej dynamiki i wydajności kapitalizmu, w którym jednocześnie ma miejsce anarchia, jesteśmy świadkami zjawiska ubóstwa pośród obfitości. Przez setki tysięcy lat ludzie głodowali z powodu niewystarczającej ilości żywności. Kapitalizm jest jedynym systemem społecznym, w którym ludzie głodują, ponieważ jest zbyt dużo jedzenia. W Stanach Zjednoczonych buduje się specjalne łodzie, na których wywożone jest zboże a następnie zatapiane w celu utrzymania ceny na rynku.
Ubóstwo i bogactwo przybierają skrajne formy, jak nigdy dotąd. Oszacowano, że 358 multimiliarderów posiada bogactwo równe dochodom połowy ludności. W tej połowie zawierają się nie tylko biedni, lecz także stosunkowo zamożni.

Rywalizacja pomiędzy kapitałami a wyzysk pracowników
W feudalizmie pan feudalny wyzyskiwał i uciskał służbę traktując ją jako środek mający polepszyć jego byt. Jak ujął to Marks: ?Ściany żołądka pana feudalnego wyznaczają granice wyzysku chłopów pańszczyźnianych?. Motywacją Forda do eksploatowania robotników nie są korzyści wynikające z konsumpcji. Gdyby chodziło tylko o to, wówczas brzemię kapitalistów byłoby mniejsze. Na całym świecie Ford zatrudnia 250 tys. osób. Gdyby każdy robotnik wypracował 1 funt dziennie w formie wartości dodatkowej, byłoby to wystarczające dla właścicieli Forda, aby się utrzymać. Nie tylko to. Ponieważ dynamika ekonomii jest znacznie większa niż dynamika czyjejkolwiek konsumpcji, obciążenie pracowników z czasem zmalałoby. Jednak motywem wyzysku nie jest konsumpcja kapitalisty, lecz gromadzenie kapitału. Aby przetrwać konkurencję z General Motors, Ford musi ciągle wyposażać fabryki w nowe narzędzia i oprzyrządowanie, aby następnie inwestować coraz więcej kapitału. Drugą stroną anarchii panującej w rywalizacji pomiędzy kapitalistami jest tyrania, z powodu której cierpią pracownicy w każdej kapitalistycznej jednostce.

Natura państwa kapitalistycznego
Wszędzie mówi się nam, że państwo wznosi się ponad społeczeństwem, że państwo reprezentuje naród. Manifest Komunistyczny mówi jasno, że państwo jest bronią klasy panującej:

Władza wykonawcza współczesnego państwa jest niczym innym jak tylko komitetem zarządzającym interesami całej burżuazji.

Gdzie indziej Marks pisze: państwo to „oddziały uzbrojonych ludzi i ich akcesoria” ? armia, policja, sądy i więzienia.

Marks również określa armię „rzeźniczym przemysłem”, który zależny jest od prawdziwego przemysłu. Siły produkcyjne wyznaczają siły destrukcyjne. W średniowieczu, gdy chłop posiadał konia i drewniany pług, rycerz miał konia (lepszego) i drewniany miecz. W czasie I wojny światowej, podczas gdy miliony ludzi walczyły w armii, inne miliony produkowały broń, naboje, itd. Dziś, gdy jeden palec może nacisnąć przycisk i w ten sposób przekazać tysiące funtów za granicę, inny palec w ten sam sposób może unicestwić 60 tys. ludzi w Hiroszimie. Przemysł rzeźniczy i przemysł „zwykły” idealnie do siebie pasują, jak rękawiczka na rękę.

Gdyby Marsjanin znalazł rękawiczkę nie rozumiałby dlaczego ma pięć palców, lecz wiedząc, że zakłada się ją na rękę z pięcioma palcami, nie dziwiłby się. Podobnie społeczna struktura armii odzwierciedla społeczna strukturę społeczeństwa. Tak, jak w armii są generałowie, pułkownicy aż po szeregowców, również w fabryce są menadżerowie, kierownicy, robotnicy. Jedna hierarchia odpowiada drugiej.

Rewolucja proletariacka
Aby wywłaszczyć kapitalistów, klasa robotnicza musi przejąć władzę polityczną. Jednak, jak twierdził Marks, robotnicy nie mogą tak po prostu przejąć istniejącej machiny państwa, ponieważ państwo obrazuje hierarchię w kapitalizmie. Pracownicy muszą zniszczyć tę hierarchię i zastąpić ją państwem, w którym nie ma żadnej armii, stałej biurokracji, wszyscy urzędnicy są wybierani i mogą być usunięci, a żaden przedstawiciel nie zarabia więcej niż pracownicy, których reprezentuje. Marks doszedł do powyższego wniosku po obserwacji Komuny Paryskiej w 1871 roku, kiedy pracownicy to osiągnęli. W Manifeście Komunistycznym pisze:

Wszelkie ruchy dotychczasowe były ruchami mniejszości lub w interesie mniejszości. Ruch proletariacki jest samodzielnym ruchem olbrzymiej większości w interesie olbrzymiej większości.

Marks wyjaśnił potrzebę rewolucji w następujący sposób: klasa rządząca nie odda bogactwa i władzy jeśli nie zostanie do tego zmuszona; natomiast klasa robotnicza nie pozbędzie się 'brudu wieków’ bez rewolucji.

Kapitalizm zarówno jednoczy jak i dzieli pracowników. Rywalizacja o pracę, mieszkanie, itp. rozbija klasę pracowniczą; walka przeciwko pracodawcom jednoczy pracowników. Maksimum jedności i sercem rewolucji jest masowy strajk. Rewolucja nie jest jednodniową sprawą, lecz serią strajków, demonstracji, itp., uwieńczonych fizycznym przejęciem władzy przez pracowników.

Przemoc, tak często błędnie przedstawiana jako obraz samej rewolucji, jest, jak to określił Marks, „położną nowego społeczeństwa”. Zauważ: „położną” a nie dzieckiem ? stanowi tylko pomoc.

Najważniejszym aspektem rewolucji są zmiany duchowe klasy pracowniczej. Dla przykładu carat bardzo prześladował Żydów. Miały miejsce pogromy ludności żydowskiej. Zakazano im osiedlania się w dwóch stolicach, Piotrogrodzie i Moskwie, bez specjalnego pozwolenia, nałożono na nich mnóstwo innych ograniczeń. Powracając do rewolucji: przewodniczącym Rady Piotrogrodzkiej był Żyd, Trocki; przewodniczącym Rady Moskiewskiej był Żyd, Kamieniew; przewodniczącym Republiki Radzieckiej był Żyd, Swierdłow; Armią Czerwoną dowodził Żyd, Trocki.

Inny obraz ogromnych zmian duchowych. W ciągu 1917 roku, w czasie miesiąca rewolucji, Łunaczarski organizował spotkania 30 tys. do 40 tys. osób i mówił przez dwie do trzech godzin na takie tematy, jak William Szekspir, tragedia grecka, itd.

Według Lenina rewolucji sprzyjają cztery następujące warunki:

1) ogólny głęboki kryzys społeczeństwa
2) świadomość klasy pracowniczej o konieczności zmiany
3) utrata pewności klasy rządzącej o możliwości dalszego sprawowania władzy i x w efekcie jej rozłam
4) istnienie partii rewolucyjnej.

Socjalizm czy faszyzm
W powyższym cytacie z Manifestu Komunistycznego Marks napisał, że walka klasowa ?kończyła się rewolucyjnym przekształceniem całego społeczeństwa, lub też wspólną zagładą walczących klas?. Doszedł do tego wniosku opierając się na doświadczeniach upadku niewolniczego społeczeństwa rzymskiego. Spartakus został pokonany a niewolnicy nie zdołali obalić klasy panującej, społeczeństwo upadło, niewolnicy znikli i zastąpiono ich chłopami pańszczyźnianymi a właścicieli niewolników panami feudalnymi. (Inwazja plemion germańskich była tylko jednym z elementów tego procesu.)

Engels sformułował tą samą tezę mówiąc o alternatywach stojących przed społeczeństwem: socjalizm albo barbarzyństwo. Róża Luksemburg bardziej rozwinęła to zagadnienie. Nikt nie wie tak wiele o barbarzyństwie, jak my. Engels zmarł w 1895 roku; Róża Luksemburg została zamordowana w styczniu 1919 roku. Obydwoje nic nie wiedzieli o komorach gazowych, Hiroszimie i Nagasaki, o strasznym głodzie w Afryce itd.

Gdy naziści pukali do bram władzy, przywódcy Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) uważali status quo za alternatywę wobec nazizmu. Dlatego na prezydenta wybrali Hindenburga, ponieważ był konserwatystą, a nie nazistą. (30 stycznia 1933 roku on powołał Hitlera na kanclerza Niemiec.) Socjaldemokraci poparli dekrety Brueninga, które pogarszały warunki pracowników, demoralizowały ich i pomagały nazistom w zdobyciu władzy. Fritz Tarnow, teoretyk związków zawodowych, oświadczył: „Kapitalizm jest chory. My jesteśmy lekarzami kapitalizmu.” Marks określił klasę pracowniczą jako grabarza kapitalizmu. Istnieje różnica pomiędzy lekarzem a grabarzem. Lekarz podłoży poduszkę pod głowę chorego człowieka; grabarz położy mu ją na głowę.

Ponieważ faszyzm jest ruchem rozpaczy a socjalizm ruchem nadziei, toteż aby zwalczać faszyzm konieczna jest nie tylko walka przeciwko faszystom, lecz także warunkom, które prowadzą do rozpaczy. Walcząc ze szczurami trzeba również zniszczyć nory, w których się rozmnażają. Podobnie, należy walczyć z faszystami, ale także z kapitalizmem, który stwarza warunki rodzące faszyzm ? bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, ubóstwo, itp.

Bardziej aktualny niż kiedykolwiek
Sprzeczności kapitalizmu dziś są znacznie głębsze niż w 1883 roku, gdy zmarł Marks, sprzeczności, które pojawiają się w slumsach, na wojnach, które się toczą w jednym kraju po drugim, itd. Klasa pracownicza jest znacznie silniejsza dziś niż w 1883 roku. Prawdę mówiąc, klasa pracownicza Korei Południowej jest większa niż klasa pracownicza na całym świecie w czasach, gdy zmarł Marks. Natomiast Korea Południowa stanowi tylko jedenastą co do wielkości gospodarkę świata. Gdy do niej dodamy pracowników amerykańskich, rosyjskich, niemieckich, brytyjskich itd., możliwości socjalizmu wydają się być znacznie większe niż kiedykolwiek przedtem.
                                                                                                         Tony Cliff

Tags: marksizm, teoria

Category: Teoria