Kapitalizm wydobywczy”: połączenie kumoterstwa, imperium i ekstraktywizm
Nowa książka Laleh Khalili (Amerykanka irańskiego pochodzenia, pracująca na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii) szczegółowo opisuje półświatek amerykańskiego imperializmu i sposób, w jaki współpracuje on z prze- mysłem wydobywczym, zmieniając przemoc kolonialną w „biznes”
Kapitalizm wydobywczy Laleh Khalili to zbiór opowiadań. Książka prowadzi czytelnika przez świat wyzysku, w którym kumoterstwo, ekstraktywizm i imperium łączą się ze sobą.
To świat, w którym firmy naftowe działają jako kolonialni agenci, oficerowie wojskowi stają się autorami poradników samopomocy, a firmy kon- sultingowe niszczą dobra publiczne dla prywatnego zysku.
Khalili wykorzystuje niechlubne studia przypadków do analizy kapitalizmu. Doskonałym przykładem jest generał armii Stanów Zjednoczonych Stanley McChrystal. Po nadzorowaniu zbrodni w Iraku i Afganistanie napisał trzy podręczniki samopomocy dla biznesu i zasiada w zarządach korporacji.
Khalili w przejrzysty sposób pokazuje powiązania między amerykańskim wojskiem a przemysłem wydobywczym. „To oskarżenie… że przywódcy wojskowi mogą przejść od podtrzymywania dominacji Zachodu nad krajami produkującymi surowce do doradzania ich elicie biznesowej”.
„Rozszerzają one zasięg korporacji, które potrzebują wsparcia wojskowego, aby zapewnić sobie kontrolę nad nowymi zasobami”.
Firmy konsultingowe takie jak McKinsey, spotykają się z ostrą krytyką. Khalili ujawnia, w jaki sposób lista klientów McKinsey – od Big Tobacco po Big Oil – ujawnia ich drapieżną rolę. Firmy te niszczą ochronę konsumentów, paraliżują organy regulacyjne i zwiększają wyzysk pracowników.
Równie niepochlebnie wypowiada się o firmach handlujących surowcami, takich jak Glencore. Pisze ona: „Handlowcy i kupcy zawsze, chętnie lub niechętnie, byli wykorzystywani jako straż przednia dla potężnych państw, często w celu akumulacji kapitalizmu wydobywczego”. Śledzi ich historię wstecz do korporacji Levant z Londynu założonej w 1592 roku.
Książka analizuje korporacyjnych gigantów, takich jak BP, który służył jako brytyjski egzekutor kolonialny, zamieniając kraje Zatoki Perskiej w energetyczne plantacje.
Kiedy nacjonalizacja zakłóciła brytyjską kontrolę, wkroczyły Stany Zjednoczone – nie po to, by zakończyć wydobycie, ale by zmieniać jego nazwę na „globalne bezpieczeństwo”.
Khalili pisze: „Europa Zachodnia była zależna energetycznie od brytyjskich protektoratów kontrolujących Zatokę Perską – od tego czasu polega na Stanach Zjednoczonych, aby utrzymać globalne przepływy ropy”.
Khalili znajduje jednak nadzieję w stawianiu oporu. Zwraca uwagę na dyplomatów nacjonalizujących złoża ropy naftowej, pracowników strajkujących w niebezpiecznych rafineriach i rdzenne społeczności blokujące rurociągi – wszyscy walczą z systemami kolonialnymi.
Ataki na szlaki żeglugowe na Morzu Czerwonym przez Huti, jemeńską grupę oporu, postrzega jako formę strategicznego zakłócenia. Ich celem są nie tylko same statki, ale także arterie gospodarcze Izraela.
Kapitalizm wydobywczy z mocą ujawnia, w jaki sposób kapitał i aparat przymusu przeplatają się, pokazując jednocześnie, że opór nie ustaje.
Książka ukazuje kapitalizm wydobywczy jako system, w którym przemoc zmienia się w biznes, a opór staje się szansą na przetrwanie. Historie są wnikliwe, choć czasami gęste lub luźno powiązane i wymagają znajomości terenu geopolitycznego.
Mimo to jest to fascynujący zbiór historii – wzmocnionym cierpkim i sarkastycznym tonem Khalili.
Nandita Lal
Tłumaczył Maciej Bancarzewski
Kapitalizm wydobywczy (Extractive Capitalism: How Commodities and Cronyism Drive the Global Economy]. Książka wydana w maju 2025, na razie dostępna tylko w języku angielskim.
Category: Gazeta - lipiec-sierpień 2025
Subscribe
If you enjoyed this article, subscribe to receive more just like it.
