„Doppelganger” – nowa książka Naomi Klein. Walka ze zwolennikami teorii spiskowych

. | 1 lipca 2024

Dlaczego ludzi pociągają teorie spiskowe?

Naomi Klein stoi po stronie lewicy. Zawsze pisała o roli korporacji i spustoszeniach ze strony kapitalizmu. Jej książki i artykuły dostarczają amunicji, ostatnio zwłaszcza w ruchu klimatycznym. Publikuje ona szeroko zakrojoną i przenikliwą krytykę kapitalizmu – tego, co robi on z naszą planetą i naszym życiem. Od No Logo poprzez Doktrynę szoku po To zmienia wszystko .

Doppelganger (z języka niemieckiego: sobowtór) to zupełnie inna książka. Czasami Klein przeprasza za obsesję na punkcie swojej “sobowtórki” – Naomi Wolf, amerykańskiej feministki i zwolenniczki teorii spiskowych, z którą często była mylona (anglojęzyczna strona wikipiedii poświecona Naomi Klein na wstępie zaznacza, aby nie mylić Klein z Wolf). Jednak jej analiza historii Wolf – od feministki do uzbrojonej w karabin przyjaciółki białego supremacjonisty Steve’a Bannona, krzyczącej o spiskach – jest pełna cennych spostrzeżeń.

Znaczna część książki poświęcona jest Covidowi i antyszczepionkowcom. Wolf wypłynęła na fali tych, którzy zostali zachęceni do wiary, że szczepionki były spiskiem mającym na celu trucie i wszczepienie autorytarnej kontroli.

Klein bada, dlaczego ludzi przyciągają te teorie spiskowe. Argumentuje, że kapitalizm może wydawać się spiskiem, więc ludzie nie ufają elitom i władzom. Ludziom jednak nie pokazuje się, jak naprawdę działa świat i jak struktury kapitalizmu są główną przyczyną ich problemów.

Badając to, co nazywa “krainą cieni” (the shadowland), główną tezą Klein jest to, że wszyscy żyjemy z “innymi” (others), którzy są “zanurzeni” (submerged).

Na przykład Klein wskazuje na ujawnienie nadużyć i mordowania rdzennych dzieci w XIX-wiecznej Kanadzie. Argumentuje, że musimy zrozumieć naszą przeszłość, aby być wiarygodnymi w naszych obecnych działaniach. Unikanie takich faktów, nieuznawanie ich, może doprowadzić nas do króliczej nory.

W bardzo krótkiej historii antysemityzmu Klein pisze o żydowskim Bundzie (lewicowo-socjalistycznej partii żydowskiej, działającej również w Polsce, której członkiem był Marek Edelman), a także o innych żydowskich aktywistach, którzy odrzucili syjonizm. Klein wychowała się jako Żydówka i mówi o syjonizmie z rozumieniem osoby z wewnątrz. Pisze o tym, jak syjonizm przedstawia historię, która kładzie nacisk na fałszywy wybór między istnieniem państwa Izrael a kolejną zagładą europejskich Żydów.

Exodus od syjonizmu

Czytanie Doppelgangera w momencie, gdy izraelska armia atakuje Rafah, sprawia, że wiele przesłań tej książki głęboko do nas przemawia. Wiemy, że ponad 40 000 Palestyńczyków zostało zamordowanych, widzieliśmy zdjęcia przedstawiające głód, rozszarpane ciała i katastrofalne zniszczenia, a następnie byliśmy świadkami medialnych prób bagatelizowania ludobójstwa.

Klein uznaje osadniczy, kolonialny charakter państwa izraelskiego oraz “niewidzenie” Palestyńczyków i “brak wiedzy” o Palestyńczykach po stronie syjonistów. Zwracając się do Żydów podczas nowojorskiego wydarzenia “Seder of the Street” (Seder – pierwszy wieczór żydowskiego święta Paschy) w kwietniu 2024 r., Klein argumentowała: „Potrzebujemy exodusu od syjonizmu”.

Jeśli mam jakiś zarzut do tej książki, to jest nim to, że nieustannie skupia się ona na jednostce. Klein wysuwa przekonujące argumenty przeciwko indywidualizmowi i dokumentuje, w jaki sposób indywidualizm jest wykorzystywany przez kapitalizm. Jej książka jest jednak skonstruowana jako studium jej sobowtóra, Naomi Wolf, a Klein poświęca wiele energii na badanie indywidualnej tożsamości.

Poprzez tę analizę Klein dochodzi do wniosku, że przełamanie lub “zmiękczenie krawędzi” indywidualnej tożsamości jest kluczowe, jeśli mamy stworzyć zbiorową walkę. Pisze ona: „Kiedy władza, bogactwo, broń i technologia informatyczna są skoncentrowane w tak niewielu rękach, a te ręce są skłonne wykorzystać je do najbardziej nikczemnych i lekkomyślnych celów, wszystko, co mamy, to ukryta moc naszej zdolności do jednoczenia się.”

Strategia oporu

Uznając znaczenie tożsamości w kształtowaniu ludzkich doświadczeń i strategii oporu, Klein wzywa do jedności. „Rasa, płeć, orientacja seksualna, klasa i narodowość kształtują nasze odmienne potrzeby, doświadczenia i historyczne spuścizny. Musimy trzymać się tych realiów oraz budować na wspólnym interesie w zwalczaniu skoncentrowanej władzy i bogactwa” – pisze.

„Niezależnie od tego, czy próbujemy organizować związki zawodowe w naszych miejscach pracy, powstrzymywać eksmisje, uwalniać więźniów politycznych, budować alternatywy wobec policji, powstrzymywać budowę rurociągu czy doprowadzić do wyboru rewolucyjnego kandydata – te napięcia nie znikają, ale często są równoważone przez uznanie wspólnych interesów”.

Kiedy „jednostki organizują się w dążeniu do celu”, argumentuje Klein, zdają sobie sprawę, że „należą do klasy”. „Siła zbiorowego organizowania się przekonuje uczestników, że wbrew temu, co im powiedziano, ich ból nie jest wynikiem braku charakteru lub niewystarczającej ciężkiej pracy” – pisze Klein.

„Jest raczej on konsekwencją systemów ekonomicznych i społecznych precyzyjnie zaprojektowanych w celu uzyskania okrutnych rezultatów, systemów, które można zmienić tylko wtedy, gdy ludzie porzucą wstyd i zjednoczą się w dążeniu do wspólnego celu.”

Książka jest potężnym oskarżeniem o to, jak kapitalizm i teoretycy spiskowi, których hoduje, próbują utrzymać nas w alienacji i bezsilności.

Miriam Scharf|
Tłumaczył Maciej Bancarzewski

Doppelganger: A Trip Into the Mirror World nie została przetłumaczona jeszcze na język polski. Można spodziewać sie, że stanie sie to dość szybko, gdyż poprzednie książki Naomi Klein zostały wydane po polsku w rok po oryginale. W tej chwili najnowsza książka Klein po angielsku jest do kupienia w wielu polskich księgarniach internetowych (cena to około 50 PLN).

Doppelgander otrzymał w czerwcu także brytyjską nagrodę „Women’s Prize for Fiction”. W tym roku właśnie książka Klein została doceniona po raz pierwszy w kategorii „non-fiction” („literatura faktu”). Wcześniej laureatkami tej nagrody były Margaret Atwood czy Zadie Smith.

Maciej Bancarzewski

Tags: Featured