Wspomnienie o Tonim Negrim (1933-2023) – przyczynił się do przetrwania marksizmu w XXl wieku

Myśl Toniego Negri zrodziła się wśród zmagań pracowników i studentów w latach 60-tych i 70-tych oraz z doznanych przez nich niepowodzeń

Toni Negri, który zmarł w grudniu, w wieku 90 lat, był najbardziej wpływowym myślicielem marksistowskim, który wyłonił się z politycznej i społecznej eksplozji we Włoszech lat 60-tych i 70-tych.

Pomijając Rewolucję Portugalską (Rewolucja Goździków) zmagania tych dekad osiągnęły swój szczyt właśnie we Włoszech. Bunt studentów zainicjował falę dzikich strajków w czasie Gorącej Jesieni 1969 roku. Radykalizacja pracowników i studentów zrodziła największą radykalną lewicę w Europie.

Negri był w gronie młodych intelektualistów lewicowych, którzy przewidzieli ten rozwój wypadków. Próbowali oni zerwać z tym, co zmarły w lecie zeszłego roku Mario Tronti nazwał „skamieniałym lasem wulgarnego marksizmu” praktykowanym przez reformistyczne partie socjalistyczne i komunistyczne.

W swej przełomowej książce Robotnicy i kapitał (1966) Tronti sformułował podstawową tezę tak zwanego robotniczyzmu (operaismo). Pisał on: „My również postrzegaliśmy rozwój kapitalis- tyczny jako pierwszorzędny, robotników zaś jako czynnik wtórny. To był błąd. Teraz musimy odwrócić ten problem, zmienić orientację i zacząć na nowo od pierwszych zasad, a więc od zmagań klasy pracowniczej. (…) Rozwój kapitalistyczny jest podporządkowany walce klasy pracowniczej”.

Negri, choć był nauczycielem akademickim, praktykował robotniczyzm w rejonie wokół fabryk chemicznych Porto Marghera niedaleko Wenecji. Współtworzył też kilka organizacji rewolucyjnych.

Jednak w drugiej połowie lat 70-tych włoska klasa panująca zaczęła stabilizować sytuację w kraju.

Pomógł jej w tym „historyczny kompromis” zawarty pomiędzy dominującą we Włoszech chrześcijańską demokracją a partią komunistyczną.

Jednocześnie skrajna prawica i jej sojusznicy w policji i służbach specjalnych realizowali posługującą się przemocą „strategię napięcia”.

W reakcji na te wydarzenia Negri znalazł się w gronie tych ludzi radykalnej lewicy, którzy zaczęli postrzegać zorganizowaną klasę pracowniczą jako przeszkodę na drodze do rewolucji. Inni zwrócili się w stronę terroryzmu, co znalazło swój punkt kulminacyjny w porwaniu i zabójstwie byłego premiera Aldo Moro w 1978 r. Negri został wrobiony w to zabójstwo i ostatecznie skazany na 34 lata więzienia. Między pobytami w więzieniu spędził on 14 lat na uchodźstwie we Francji. W 2003 roku Negri został ostatecznie zwolniony.

W tamtym czasie Negri mógł się już poszczycić globalną publicznością. Będąc w więzieniu, napisał wraz z amerykańskim krytycznym teoretykiem Michaelem Hardtem książkę Imperium.

Wpływ Imperium na ruch

Zaproponowała ona marksistowską analizę neoliberalnej globalizacji kapitalizmu w ciągu lat 90-tych ubiegłego wieku. Książka wyszła w roku 2000 – wkrótce po tym, jak z masowych protestów przeciwko szczytowi Światowej Organizacji Handlu w Seattle, w listopadzie 1999 r., wyłonił się nowy ruch antykapitalistyczny.

Imperium miało ogromny wpływ na aktywistów przyciąganych przez ten błyskawicznie rozwijający się ruch. Falę szczytową osiągnął on 15 lutego 2003 r. w czasie wielkich, globalnych protestów przeciwko inwazji na Irak.

Wartość książki polega na próbie osadzenia tych nowych zmagań w ramach wersji marksizmu rozwiniętej w burzliwym okresie przełomu lat 60-tych i 70-tych. Jest ona przepełniona pogodnym optymizmem, wyrażonym w słynnych już kończących ją zdaniach, wieszczących „rewolucję, której żadna władza nie będzie w stanie kontrolować. (…) Na tym polega niepohamowana lekkość i radość bycia komunistą”.

Hardtowi i Negriemu należy się uznanie za to, iż ukazali aktualność myśli Marksa w okresie po upadku muru berlińskiego w 1989 r., kiedy to wieszczono jej śmierć. Jednak Imperium i jego kontynuacje – Rzesza z 2004 r. i Rzecz-pospolita z 2010 r. – miały dwie poważne wady. Po pierwsze Hardt i Negri twierdzili, że „imperializm się skończył”.

Argumentowali, że kapitalizm przezwyciężył państwa narodowe i stał się „transnarodową siecią władzy”. Zupełnie nie przewidzieli, że globalizacja kapitału doprowadzi do nowej epoki geopolitycznej konkurencji pomiędzy imperialistycznymi mocarstwami, czego dziś jesteśmy świadkami,

Po drugie Hardt i Negri twierdzili, że klasa pracownicza została zastąpiona przez bardziej amorficzną „rzeszę” wszystkich zdominowanych przez kapitał. Zadawali oni ważne pytania o to, jak zmieniła się klasa pracująca w epoce neoliberalnej, jednak nie dostrzegli, że kapitał wciąż jest zależny od wyzysku pracy najemnej.

Wkrótce po uwolnieniu Toniego dyskutowałem z nim o tych kwestiach w obecności ogromnej i rozemocjonowanej publiczności w czasie Europejskiego Forum Społecznego w Paryżu, w październiku 2003 r.

Toni był świetnym mówcą, w rozmowie jednak był osobą łagodną i uprzejmą. Te cechy skrywały polityczną siłę, która po- zwoliła mu przetrzymać więzienie i przyczynić się do przetrwania marksizmu w XXI wieku.

Alex Callinicos
Tłumaczył Jacek Szymański

Tags: Featured

Category: Gazeta - styczeń 2024, Gazeta - styczeń 2024 - 2cd.